སྤྲུལ་སྐུ་སངས་རྒྱས་རིན་ཆེན་ཕུན་ཚོགས། ལོ་རིམ་ལྔ་པ།
སྔོན་གླེང་།
ད་ལྟའི་དུས་རབས་ནི་སྔོན་གྱི་དཔའ་བོ་དང་མཁའ་འགྲོ་མའི་ཚོགས་རྣམས་ནམ་མཁའ་ལ་བྱ་ལྟར་ལྡིང་ཞིང་ཉི་ཟེར་ལ་འཆིབ་པ་སོགས་སྣང་བའི་སྐལ་ལྡན་བསོད་ནམས་ཆེ་བའི་དུས་མིན་ཡང་། སེམས་མེད་བེམ་པོ་ཟླུམ་ཟླུམ་ནར་ནར་དབྱིབས་ཅན་གྱི་གྲུ་གནམ་ལ་འཕུར་རྒྱུ་ཡོད་ཅིང་དེ་མིག་ལམ་དུའང་བསྟན་དུ་ཡོད་པ་ཙམ་མ་ཟད། སུ་ཡང་དེའི་ནང་དུ་ཞུགས་ཤིང་ལྷན་དུ་གནམ་ལ་འཕུར་རྒྱུ་ཡོད་པའི་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་དུས་འདིར། ཕྱི་དངོས་པོའི་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་ཚད་བརྗོད་པར་མི་ནུས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཆགས་ཡོད་པ་ནི་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་ཤེས་རབ་ཕྲ་བའི་ཚན་རིག་པ་དག་གི་ངལ་བ་ལས་གྲུབ་པར་རྩོད་མེད་དོ། །དེ་བས་འཇིག་རྟེན་ཕལ་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། ལུང་སྡེ་སྣོད་གསུམ་ལ་འཆད་ཉན་གྱི་འཁོར་ལོ་སྐོར་མཁན་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་སློབ་མ་གསར་བུ་བ་འགའ་ཞིག་གིས་ཀྱང་ཚན་རིག་གི་སློབ་སྦྱོང་ལ་སྦྱང་བརྩོན་བྱས་པ་ཙམ་མ་ཟད། དེ་དག་གི་ལྟ་བ། གྲུབ་འབྲས་དག་ལ་ཁ་གདངས་མིག་བགྲད་དེ། སྟོན་པས་བསྟན་པའི་དམ་པའི་ཆོས་ལས་ལྷག་པའི་ཡོན་ཏན་ཞིག་ཡོད་པ་ལྟར་རློམ་ཞིང་རྗེས་སུ་འཇུག་པ་དག་ལ། ནང་ཆོས་འདི་ཉིད་ཚན་རིག་ལས་འཕགས་ཚུལ་སྐོར་ཚན་རིག་པ་ཞིག་གིས་བརྩམས་པའི་«མཚན་རིག་ལས་དཔྱད་ཟབ་ཆེ་བའི་ནང་ཆོས།»ཞེས་པའི་དབྱིན་ཡིག་ཐོག་ཡོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་དེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
ཚན་རིག་པ་དེའི་གཏམ་དངོས།
གུས་པ་རང་ཉིད་ནི་ཀེམབྷིརིཇི་མཐོ་སློབ་ཆེན་མོར་(Cambridge University)དངོས་ཁམས་རིག་པའི་ཚན་རིག་པ་(Theoretical Scienctist)ཞིག་གི་མིང་བཟུང་སྟེ་འཛམ་གླིང་ན་མཚན་སྙན་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་ཚན་རིག་པ་སེཊེཕན་ཧོཀིང་(Professor Stephen Hawking) དང་ཁོར་ཡུག་གཅིག་གི་ནང་དུ་དངོས་ཁམས་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་པའི་གོ་སྐབས་ཐོབ་མྱོང་། མ་ཟད་དེ་དུས་ཚན་རིག་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་གང་ལ་དཔྱད་པའི་དངོས་པོ་རྣམས་མངོན་གྱུར་དུ་རྟོགས་པ་ལྟ་བུའི་ཚོར་བ་བྱུང་། དེ་བས་ཚན་རིག་པ་དག་ལྟ་བ་ཇི་ཙམ་མཁྲེགས་པོ་ཡོད་མིན་ངས་ཤེས་ཀྱི་ཡོད། ཚིག་མཛོད་དུ་སྤྱིར་ལྟ་བ་ཞེས་པ་ནི་ཁེངས་དྲེགས་ཀྱི་ངང་ནས་རང་ཉིད་ཀྱི་འདོད་པ་ཐག་གཅོད་པ་ཞེས་འདུག་པས། ལྟ་བའི་ངོ་བོ་འདི་ནི་ཚན་རིག་པའི་ལྟ་བ་དང་འགྲེལ་བདེ་པོ་ཞེ་དྲག་འདུག ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན་དེ་དག་གིས་དཔྱད་བྱའི་གནད་ལ་ཀུན་སློང་ང་རྒྱལ་དྲག་པོའི་སྒོ་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་པ་ནི་དེ་དག་གི་ཚུལ་ཡིན་ནོ། །གཞི་གང་ཡང་རུང་བ་ལ་དཔྱོད་སྐབས་གཅིག་ན་དཔྱད་པའི་གྲུབ་འབྲས་ཚད་མཐོ་ཞིག་གཞག་རྒྱུའམ་གཉིས་ན་གཞན་གྱི་གྲུབ་ཚད་དམ་དམ་བཅའ་ལྟ་བུ་དེ་ཚར་གཅད་རྒྱུ་ནི་ཚན་རིག་པས་དཔྱད་པ་བྱེད་ཚུལ་ཞིག་དང་། དེས་ན་གང་ཐག་གཅོད་བྱས་པའི་དོན་དེས་ཁྱབ་པའི་དམ་བཅའ་མི་ནུས་པ་ཞིག་དགོས་པ་དེའང་ཚན་རིག་པའི་ལྟ་བའི་སྒྲོམ་གཞི་ལྟ་བུ་ཞིག་རེད།
དཔེར་ན་སྔོན་ཚན་རིག་པ་ཁ་ཅིག་གིས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་ཁས་མི་ལེན་ཅིང་མེད་པ་ལྟར་གྲགས་ཀྱང་ཚན་རིག་པ་ལཱན་སིཊིཝན་སོན་(Professor lan Stevenson)ཞེས་པས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་ཡོད་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་མཚན་གཞི་དུ་མ་ཞིག་བསྟན་པས་ཚན་རིག་པའི་ལམ་ནས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་ཡོད་པ་ཞིག་བསྒྲུབས་ཐུབ་ཡོད། དེ་ལྟར་ཚན་རིག་པས་གང་བཤད་ཀྱང་དེ་ལ་འཇིག་རྟེན་ཕལ་པ་དག་གིས་ཡིད་གཉིས་ཐེ་ཚོམ་མེད་པར་ཡིད་ཆེས་དགོས་དོན་ཅི། གལ་ཏེ་སྲིད་བློན་ཞིག་གིས་དེ་ལྟར་བརྗོད་ན་ཁས་ལེན་ནུས་སམ། དེ་ལྟ་བུ་བློའི་ཁྱད་པར་བྱུང་ཚུལ་ཡང་། ཚན་རིག་པ་དག་གིས་ཆས་གོས་དཀར་པོ་ཞིག་གྱོན་ཅིང་འཇིག་རྟེན་པ་དག་གི་བློ་ལ་ཤར་མི་ནུས་པའི་ཐ་སྙད་ཁྱད་མཚར་རེ་ཟུང་རེ་བགྲང་བཞིན་རྫས་སྦྱོར་གྱི་ནུས་པ་འདྲ་མིན་བསྟན་པར་མ་ཟད། སྒྱུ་མ་ལྟ་བུ་ལྕགས་དང་འགྱིག་རྫས་སོགས་རྫས་དུ་མ་ལས་གློག་བརྙན་དང་། རྩིས་འཕྲུལ་སོགས་འཕྲུལ་ཆས་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་བཟོ་སྐྲུན་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་དེ་དག་ལ་ཕལ་པས་ཡིད་གཉིས་ཐེ་ཚོམ་མེད་པར་ཡིད་ཆེས་བཞིན་འདུག་སྙམ།
ཚན་རིག་པའི་ལམ་དེས་དངོས་པོའི་གནས་ལུགས་ལ་འཇུག་པའི་ཐབས་ཕྱོགས་རེ་ཙམ་མ་གཏོགས་ཡིན་ལུགས་དངོས་གཏན་ལ་འབེབས་མི་ནུས་ཞེས་ནང་པའི་དགེ་འདུན་པ་ཞིག་གིས་ང་ལ་བཤད་མྱོང་། དེ་བཞིན་སྔོན་ང་སིཌ་ནི་(Sydney)ཞེས་པའི་ཡུལ་དུ་སློབ་ཁྲིད་དབུ་འཛུགས་པའི་ཉིན་དང་པོར་ཚན་རིག་པའི་དགེ་རྒན་ཉམས་མྱོང་ཅན་ཞིག་གིས་“ང་ཚོས་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པའི་བརྒྱ་ཆ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ཙམ་ལོ་ཤས་རྗེས་ནོར་བར་འགྱུར་རྒྱུ་ནི་ཐག་ཆོད་པ་ཞིག་རེད།” ཅེས་བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་ཀྱིས་མཚམས་སྦྱར་ཏེ་གསུངས་སོང་། ངས་ཀྱང་ལོ་སུམ་ཅུའི་རིང་ལ་ཚན་རིག་གི་ལམ་ནས་སྦྱངས་པ་དེ་བརྒྱ་ཆ་ཕྱེད་ལྷག་ཙམ་ནོར་བ་ཞིག་ཡིན་པར་གྲུབ་ཚར་སོང་།
ནང་པ་སངས་རྒྱས་པ་དང་ཚན་རིག་པ་གཉིས་ཀས་དཔྱད་པ་བྱེད་པར་འདྲ་ཡང་། ནང་ཆོས་ནི་ཚན་རིག་ལས་དཔྱད་ཟབ་ཆེ་བའི་ལམ་ཞིག་རེད། ནང་པས་དངོས་པོའི་ཡིན་ལུགས་དང་མཐུན་པར་ལས་འབྲས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་དཔྱིས་ཕྱིན་པ་ཞིག་གཏན་ལ་ཕབ་ཡོད། དེ་ལྟ་བུའི་གནད་ལ་རྨོངས་དད་ཡིད་ཆེས་ཙམ་མིན་པར་རིགས་པས་དཔྱད་དེ་བསྒྲུབ་དགོས་པ་ནི། སངས་རྒྱས་ཀྱིས་མདོའི་(Kalama Sutta)ནང་དུ་“གཞན་ལས་ཐོས་པའི་དོན་ཙམ་མིན་པ་རང་ཉིད་ཀྱི་བླ་མའི་མདུན་ནས་ཐོས་པའི་དོན་དེའང་ཐོག་མར་རིགས་པས་དཔྱད་དགོས་པ་ཡིན་ནོ།།” ཞེས་གསུངས་འདུག ཚན་རིག་པ་དག་གིས་དཔྱད་པ་ཟབ་མོ་ཞིག་བྱེད་པར་རློམ་ཡང་། དངོས་པོའི་ཡིན་ལུགས་ཀྱི་དཀའ་བའི་གནད་ལ་དཔྱད་པ་ཕུལ་དུ་ཕྱིན་པ་ནི་ནང་ཆོས་ཁོ་ན་རེད་དོ།།
རྡུལ་ཕྲ་རབ་འདོད་ཚུལ་ལའང་སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་ཚན་རིག་པ་ཨནསིཊཡན་(Einstein)གྱི་འདོད་པ་དེ་གཞན་གྱིས་ནོར་བར་གཏན་ལ་ཕབ་པ་ལྟར། ནང་ཆོས་སུ་གསལ་བའི་དོན་ནི་ནོར་བར་གཏན་ལ་དབབ་རྒྱུ་ཡོད་པ་ཞིག་མིན་ནོ། །ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན་ནང་པས་རིགས་པ་ཡང་དག་གི་གྲུབ་དོན་ནམ་སྣང་བ་དག་པས་གཟིགས་པ་ཁོ་ན་ལྟར་ཁས་ལེན་པས་སོ། །འོ་ན་སྣང་བ་དག་པ་ཞེས་པ་དེ་ཅི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་ཞེ་ན། འཁྲུལ་བའམ་སྣང་བ་མ་དག་པས་མ་བསླད་པའི་བློ་སྟེ། ནང་པའི་བཤད་སྲོལ་ལྟར་བྱས་ན་ཉོན་མོངས་དུག་གསུམ་མ་འདྲེས་པའི་བློ་ཞིག་སྟེ། བློ་འདོད་ཆགས་ནི་རང་གི་མཐོང་འདོད་ཀྱི་ཡུལ་ཁོ་ན་ལ་འཇུག་པས་དངོས་པོའི་ཡིན་ལུགས་མཐོང་བ་ལ་སྒྲིབ་པ་དང་། བློ་གཏི་མུག་ནི་བདེན་པའི་ཡུལ་ལས་ལྡོག་པ་དཔེར་ན་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་ཁས་མི་ལེན་པ་ལྟ་བུའོ། །མདོར་ན་དག་པའི་སྣང་བ་ཞེས་པ་དེ་ཉེས་སྐྱོན་དུག་ལྔ་ལས་མ་གྲོལ་ཕྱིན་ཆད་ཐོབ་པ་མིན་ནོ། །ཚན་རིག་པ་རྣམས་ནི་ཉེས་སྐྱོན་ལྔ་པོ་དེ་ལས་མ་གྲོལ་བས་དངོས་པོའི་ཡིན་ལུགས་མཐོང་བ་མིན་ཞིང་། མ་ཟད་དེ་དག་གིས་དངོས་ཀུན་ཐོགས་བཅས་ཤིག་ཏུ་འཛིན་ཅིང་རྡུལ་རྫས་སྦྱོར་ཁོ་ནས་ཚོད་ལྟའམ་དཔྱོད་པ་ཡིན་པས་ཤེས་པ་ལ་ཇི་ལྟར་དཔྱོད་ནུས།
དེ་དང་འབྲེལ་ནས་ངའི་གྲོགས་པོའི་བུ་མོ་ལོ་དྲུག་ལོན་པ་ཞིག་ལ་སློབ་གྲྭའི་འཛིན་ཁང་དུ་བྱུང་བའི་གཏམ་ཞིག་སྟེ། སློབ་གྲྭའི་དགེ་རྒན་དེས་“འཛམ་གླིང་ན་དངོས་པོ་ཆེ་ཤོས་དེ་གང་ཡིན་ནམ།”ཞེས་དྲིས་པས།
བུ་མོ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་གིས་“འཛམ་གླིང་ན་དངོས་པོ་ཆེ་ཤོས་ནི་ངའི་ཕ་ཡིན།”
བུ་ཆུང་ཞིག་ཉེ་ཆར་གཅན་གཟན་ཁང་ཞིག་ཏུ་སོང་བ་དེས་“གླང་ཆེན་ནོ།།”
ཡང་བུ་མོ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་གིས་“རི་ཡིན་ནོ།།” ཞེས་བཤད།
མཐར་ངའི་གྲོགས་པོའི་བུ་མོ་ལོ་དྲུག་ལོན་པ་དེས་“འཛམ་གླིང་ན་དངོས་པོ་ཆེ་ཤོས་ནི་ངའི་མིག་རེད།” ཅེས་ལན་བཏབ་པས་དགེ་རྒན་དེས་མགོ་མ་འཚོས་པར་ལུས་པ་ལ། བུ་མོ་དེས་“ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན་ངའི་མིག་གིས་མོའི་ཕ་མཐོང་ཐུབ། གླང་ཆེན་ཡང་མཐོང་ཐུབ། རི་ཡང་མཐོང་ཐུབ། དེ་བཞིན་དུ་དེ་ལས་གཞན་པའི་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་ངའི་མིག་ནང་ཤོང་ཐུབ་པས་ངའི་མིག་དེ་འཛམ་གླིང་ནང་ཆེ་ཤོས་རེད་འདུག” ཅེས་བུ་མོས་བཤད་པའི་གཏམ་དེ་བདེན་པ་མིན་ཡང་། གཏམ་དེ་ལས་ཚོར་བ་ཅི་འདྲ་ཞིག་བྱུང་ཞེ་ན། འཛམ་གླིང་ན་སྣང་བའི་དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་བློས་བཟོས་པ་ལྟ་བུ་ཚོར་བྱུང་། གཟུགས། སྒྲ། དྲི། རོ། རེག་བྱ་འདུས་པའི་དངོས་ཀུན་ཤེས་པ་དེའི་ནང་དུ་ཤོང་ཐུབ་པ་ལྟ་བུ་རྟོགས་ནུས། དེ་བས་ཤེས་པ་ཞེས་པ་སྟེ་འཛམ་གླིང་ན་གལ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་ཡིན་ནོ། །ཚན་རིག་པའི་སྐྱོན་ཚབས་ཆེ་ཤོས་ནི་དེ་དག་ལ་ཤེས་པའི་རྣམ་གཞག་མེད་པ་དེ་རེད། དོན་ལ་ཤེས་པ་ནི་ཀླད་པ་དང་ལུས་གང་ཡང་མིན་ཞིང་། ཀླད་པ་དང་ལུས་སོགས་དེ་ལས་གཞན་འཛམ་གླིང་ན་ཡོད་པའི་ཆོས་ཀུན་སེམས་ཀྱི་སྣང་བ་ཙམ་ཡིན་ནོ།།
དོན་དེ་ལྟར་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ནང་དུའང་ཕྱིའི་ཡུལ་གཟུགས། སྒྲ། དྲི། རོ། རེག་བྱ། ཆོས་ཏེ་ཡུལ་དྲུག་ཡོད་པས་དེ་འཛིན་པའི་ཤེས་པའང་དྲུག་ཏུ་འདོད་པ་དེ་ཉིད། གཞན་ཚན་རིག་པ་དག་གིས་ཡུལ་ཅན་དྲུག་པོ་དེ་ཉིད་ཀླད་པའི་རང་བཞིན་དུ་འདོད་པ་ལྟ་བུ་མིན་པར་དངོས་པོའི་ཡིན་ལུགས་དང་མཐུན་པར་ཤེས་པའི་རང་བཞིན་དུ་འདོད་པའི་ཁས་ལེན་དང་། ཡིད་ཆེས་ཙམ་མིན་པར་རིགས་པས་རྒྱ་ཆེར་བསྒྲུབས་པའི་སྒོ་ནས་གཏན་ལ་ཕབ་པ་ཡིན་པས་སེམས་ཀྱི་ཚན་རིག་ཅེས་བརྗོད་འོས་པ་ཙམ་མ་ཟད། དོན་དམ་པའི་ཚན་རིག་ནི་ནང་ཆོས་ཁོ་ན་རེད་འདུག རང་ཉིད་ཀྱང་སེམས་ཀྱི་ཚན་རིག་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ལ་དགའ་བ་ཁྱད་པར་ཅན་སྐྱེས་ནས་བསྡད་ཡོད། དེ་མིན་ཀེམབྷིརིཇི་མཐོ་སློབ་ཆེན་མོར་(Cambridge University)ཡུན་རིང་ཇི་ཙམ་འབད་ཀྱང་སེམས་ཀྱི་ཚན་རིག་པ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བའི་སྐབས་ཤིག་ག་ལ་སྲིད།
མཇུག་བསྡུའི་གཏམ།
རྩོམ་ཡིག་འདི་ནི་དབྱིན་ཡིག་ཐོག་ཡོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་(Buddhism is More Scientific Than Modern Science)ཞེས་པ་དེ་རེད། དེའི་ནང་ནས་བརྗོད་བྱ་འགའ་ཞིག་ཚིག་ཚོགས་སུ་འགྱུར་བར་དོགས་ནས་འདིར་བརྗོད་མེད། གཙོ་བོ་དོན་བསྒྱུར་གྱི་སྒོ་ནས་ཞུས་པ་ཡིན། ཡང་ཀློག་པ་པོ་རྣམ་པས་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་ཚན་རིག་པ་ཞིག་གིས་སྣང་བ་སེམས་ལས་གྲུབ་པ་ལྟ་བུའི་ཟབ་མོའི་དོན་ཇི་ལྟར་བཤད་ནུས་སམ་སྙམ་སྲིད། དེ་བས་རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད་ཟུར་ཙམ་ཞུས་ན། ཁོང་ནི་ཐོག་མར་ཀེམབྷིརིཇི་མཐོ་སློབ་ཆེན་མོ་(Cambridge University)ནས་ཐོན་པའི་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་ཚན་རིག་པ་པི་ཊར་བྷེཊས་(Peter Betts)ཞེས་པ་ཕྱིས་སུ་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་ཞིག་ཏུ་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་ཙམ་མ་ཟད་ད་ལྟ་ཆོས་ཚོགས་ཤིག་ཏུ་ཆོས་སྟོན་པའམ་ནང་ཆོས་དགེ་རྒན་བྱེད་བཞིན་པ་ཡོངས་གྲགས་སུ་ཆོས་མིང་ཨ་ཇཧྣ་བྷ་ར་མ་ཝམ་སོ་(Ven Ajahn Brahamavamso)ཞེས་པ་དེ་ཡིན།
